Tác giả: Nguyễn Văn Phúc
Đề tài: Sự phát triển đào tạo Guitar chuyên nghiệp tại Việt Nam
Chuyên ngành: Âm nhạc học
Mã số: 62.21.02.01.
Người hướng dẫn: GS.TS. Ngô Văn Thành
Ngày đăng: 07/12/2015
Luận án toàn văn
Tóm tắt luận án
MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của luận án
Guitar đã xuất hiện trên thế giới từ thế kỷ XVI. Trải qua quá trình phát triển hơn 500 năm, guitar đã được phổ biến ở khắp nơi. Trong khu vực Đông Nam Á, hoạt động đào tạo, biểu diễn, hay các cuộc thi cũng có chất lượng chuyên môn ngày càng tiến gần trình độ guitar chuyên nghiệp thế giới hơn.
Tại Việt Nam, guitar được du nhập vào khoảng nửa đầu TK XX. Cây đàn có âm sắc truyền cảm, gần gũi với nội tâm và tình cảm của người Việt nên được đông đảo các tầng lớp hưởng ứng, tham gia. Tuy nhiên, trình độ chơi đàn chủ yếu mới chỉ dừng ở mức độ không chuyên.
Trong những năm 50 của TK XX, các nghệ sĩ Việt Nam chủ yếu tự học. Tuy nhiên vẫn xuất hiện một số nghệ sĩ guitar nổi tiếng ở Sài Gòn, Hà Nội, Huế. Họ đã đóng góp cho sự hình thành của guitar chuyên nghiệp Việt Nam. Sau đó, các thế hệ nghệ sĩ, giảng viên kế cận đã phát triển trình độ chơi guitar Việt Nam từng bước đạt được tầm chuyên nghiệp. Tuy nhiên cho đến nay, trong lĩnh vực đào tạo guitar chuyên nghiệp ở nước ta vẫn đang tồn tại một số nhược điểm sau:
- Sự tiếp thu và áp dụng chương trình, giáo trình quốc tế vẫn còn một số điểm chưa phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam. Từ đó xuất hiện nhiều hạn chế trong việc khai thác triệt để những ưu điểm, thế mạnh của chương trình giáo trình đó nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.
- Phương pháp đào tạo chủ yếu dựa theo kinh nghiệm, truyền ngón, truyền khẩu, ít đề cao tính khoa học là nguyên nhân gây nên khó khăn trong việc đảm bảo chất lượng chính qui, chuyên nghiệp. Những tiêu chí đánh giá chất lượng chưa được thống nhất cũng ảnh hưởng đến việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập.
- Phương pháp học tập của học sinh sinh viên chưa thực sự được quan tâm. Đây là nguyên nhân kìm hãm sự phát triển trình độ một cách toàn diện và chuyên sâu của họ.
- Có rất ít các công trình nghiên cứu chuyên sâu về guitar, nhất là các luận án tại Việt Nam. Mà khi thiếu những nghiên cứu khoa học giá trị thì sẽ khó có các giải pháp phù hợp, bền vững giúp cho trình độ guitar Việt Nam phát triển nhanh và hòa nhập với guitar thế giới.
Trước sự phát triển mạnh mẽ của guitar thế giới, khu vực, cũng như những nhược điểm đang còn tồn tại trong chính lĩnh vực đào tạo guitar chuyên nghiệp Việt Nam thì yêu cầu cấp thiết hiện nay là phải nâng cao chất lượng đào tạo hơn nữa để tránh bị tụt hậu so với các nước khác. Đồng thời xây dựng lĩnh vực đào tạo guitar bài bản chuyên nghiệp hơn nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững, phát huy tối đa năng lực của học sinh sinh viên và tiến tới việc nâng trình độ chơi guitar Việt Nam lên tầm chuyên nghiệp thế giới. Từ thực tế đó, chúng tôi lựa chọn đề tài “Sự phát triển đào tạo guitar chuyên nghiệp tại Việt Nam” với mong muốn đưa ra những giải pháp mà có thể phần nào đáp ứng được các yêu cầu cấp thiết nêu trên để góp phần thúc đẩy sự phát triển của guitar chuyên nghiệp Việt Nam.
2. Lịch sử vấn đề
Trên thế giới có nhiều những công trình nghiên cứu về mảng đào tạo và kỹ thuật chơi guitar. Chúng tôi xin đưa một vài ví dụ như:
- Luận án Tiến sĩ của Jonathan Carey Norton “Motion capture to build a foundation for a computer-Controlled instrument by study of classical guitar perfomance” (Nắm bắt chuyển động để xây dựng một nền tảng cho máy tính – Kiểm soát nhạc cụ bằng việc nghiên cứu nghệ thuật biểu diễn guitar cổ điển) tháng 9, 2008, Stanford University, American. Tác giả có đề cập đến sự phát triển của một số yếu tố cơ bản mà tạo nên cách chơi guitar cổ điển ngày nay. Như là tư thế ngồi cầm đàn, cách chơi ép dây và bỏ ngón út khỏi mặt đàn của bàn tay phải, tư thế bàn tay trái
- Luận văn của Anne-Marie Burns “Computer vision methods for guitarist-Left hand fingering recognition” (Những phương pháp sử dụng máy tính để quan sát cho nghệ sĩ guitar – Sự nhận diện ngón bấm tay trái) tháng 1, 2007, McGill University, Canada đưa ra phương pháp quan sát và phân tích chi tiết các chuyển động của bàn tay trái bằng máy tính và các phần mềm để có những phát hiện mới đóng góp cho việc xây dựng lý thuyết, đào tạo âm nhạc.
- Luận văn của Gerrit Lukas Roos “The development of right hand guitar technique with reference to sound production” (Phát triển kỹ thuật guitar của bàn tay phải với sự tham khảo để sáng tạo âm thanh), tháng 11, 2009, University of Pretoria, Cộng hòa Nam Phi nghiên cứu kỹ thuật tay phải từ thời Phục hưng cho đến nay. Tác giả hệ thống những cách đặt tay đầu tiên trên đàn vihuela (nhạc cụ tiền thân của guitar), đàn guitar 4 dây đôi, 5 dây đôi, 6 dây đôi, 6 dây đơn cũng như của một số nghệ sĩ guitar nổi tiếng thế giới trong các thế kỷ. Và đề cập đến một số kỹ thuật tay phải như rasguedo, apoyando (ép dây), tirando (móc dây), pizzicato hay cách tạo màu sắc âm thanh.
Bên cạnh các luận án, luận văn, nhiều cuốn sách nước ngoài cũng nghiên cứu sâu về lĩnh vực đào tạo và trình tấu:
- Charles Duncan, "The art of playing classical guitar" (Nghệ thuật chơi guitar cổ điển), 1980, Summy-Birchard, USA đưa ra những nghiên cứu, phân tích của tác giả về kỹ thuật tay trái và tay phải.
- Jorge Cardoso, “Science et Methode de la Technique guitaristique” (Khoa học và phương pháp phát triển kỹ thuật guitar), Austreales. Đây là bộ sách gồm 2 tập trong đó tập 1 chuyên về phân tích cơ tay, phần 2 chủ yếu đưa ra các bài tập phát triển các kỹ thuật như chạy quãng 8, dải hợp âm, kết hợp các ngón gảy theo nhiều cách khác nhau.
- С.И. Руднев đã Nga hóa kỹ thuật guitar cổ điển thông qua toàn bộ tác phẩm được sử dụng là âm nhạc dân gian Nga trong cuốn “Русский стиль игры на классической гитаре” (Phong cách Nga trên cây đàn guitar cổ điển), 2002.
- N.P. Mikhailenko, “Phương pháp giảng dạy guitar 6 dây”, Kiev, 2003. Đây là cuốn sách khá chi tiết về phương pháp giảng dạy chơi guitar. Chương VI – VII viết về chuyển động trong thực hiện kỹ thuật tay trái và tay phải.
Trên đây là một số công trình nghiên cứu mà trong đó, các tác giả đã đưa ra được những cách phát triển mới, sáng tạo, khoa học đóng góp cho nền guitar thế giới. Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu nào tập trung giải quyết các vấn đề đào tạo guitar chuyên nghiệp ở Việt Nam.
Trong nước, nghiên cứu khoa học về guitar còn ít, thường ở dạng luận văn và sách. Chưa có luận án tiến sĩ nghiên cứu sâu về đào tạo guitar đã được công bố tại Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
- Đào tạo guitar cổ điển Việt Nam. Gồm có chương trình, giáo trình, phương pháp giảng dạy, phương pháp học tập, kiểm tra đánh giá.
- Là học sinh sinh viên guitar cổ điển tại Hà Nội, Huế, Sài Gòn. Nhưng sẽ chủ yếu tập trung vào bộ môn guitar tại HVANQGVN
Phạm vi nghiên cứu
- Guitar cổ điển thế giới từ thế kỷ XVI – XX và guitar cổ điển Việt Nam chủ yếu từ năm 1956 cho đến nay.
- Đào tạo guitar cổ điển chuyên nghiệp tại Việt Nam
4. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu chính của luận án là nâng cao chất lượng đào tạo guitar chuyên nghiệp Việt Nam bằng cách tìm ra những nhược điểm đang tồn tại trong chương trình, giáo trình, phương pháp giảng dạy, phương pháp học tập, kiểm tra đánh giá. Sau đó sẽ kết hợp giữa những thành tựu guitar thế giới với đặc điểm người Việt Nam để xây dựng nên các giải pháp phù hợp, mang tính hiệu quả thực tiễn cao cho đào tạo guitar chuyên nghiệp nước nhà.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết, tổng hợp, so sánh, quy nạp, diễn giải:
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả luận án đã tham khảo, nghiên cứu các luận án, luận văn, tư liệu, sách, và cả các tác phẩm guitar thế giới từ thế kỷ XVI – XX để có được những phân tích về phong cách, kỹ thuật, nghệ thuật trong cách chơi đàn.
Phương pháp chuyên gia
Sử dụng kinh nghiệm của nhiều thế hệ giảng viên dạy guitar tại Việt nam để góp phần phân tích, đánh giá các tư liệu Việt Nam và nước ngoài, các kết quả nghiên cứu trong luận án, luận văn.
Phương pháp quan sát
Chúng tôi sử dụng phương pháp này để nghiên cứu thực trạng môi trường đào tạo, biểu diễn guitar chuyên nghiệp ở Việt Nam, và chủ yếu tại Hà Nội.
6. Đóng góp của luận án
Về đào tạo
- Kết hợp phương pháp đào tạo guitar quốc tế với những đặc điểm riêng của người Việt Nam để đưa ra những giải pháp cụ thể nâng cao chất lượng cho chương trình giáo trình, phương pháp dạy, phương pháp học, kiểm tra đánh giá hiện nay. Từ đó đóng góp vào hệ thống đào tạo của các cở sở đào tạo guitar chuyên nghiệp tại Việt nam
Về phát triển kỹ thuật
- Đóng góp sơ đồ chung về quá trình hình thành và phát triển kỹ thuật guitar thế giới từ thế kỷ XVI-XX cho mảng nghiên cứu của guitar chuyên nghiệp Việt Nam.
- Tổng hợp, hệ thống các kỹ thuật trong tác phẩm Việt Nam thành đặc điểm kỹ thuật chung. Tìm ra sự sáng tạo trong ứng dụng kỹ thuật phương Tây vào tác phẩm của các tác giả Việt Nam. Từ đó có những hỗ trợ giúp người chơi thể hiện tác phẩm Việt Nam tốt hơn.
- Kết hợp các kỹ thuật phương Tây với đặc điểm cơ thể, tư duy người Việt để xây dựng hệ thống phát triển kỹ thuật cơ bản cho đào tạo guitar Việt Nam. Mà hệ thống này sẽ vừa bám sát trình độ guitar chuyên nghiệp thế giới vừa phù hợp đối với học sinh sinh viên nước ta.
7. Bố cục luận án
Ngoài phần mở đầu (9 trang), kết luận (5 trang), phụ lục (129 trang) và tài liệu tham khảo (9 trang), luận án gồm có 3 chương:
Chương I: Khái quát về đào tạo guitar chuyên nghiệp thế giới.
Chương II: Một số đặc điểm trong đào tạo guitar chuyên nghiệp Việt Nam.
Chương III: Một số giải pháp phát triển đào tạo guitar cổ điển chuyên nghiệp tại Việt Nam.
Chương 1
KHÁI QUÁT VỀ ĐÀO TẠO GUITAR CHUYÊN NGHIỆP THẾ GIỚI
1.1. Một số trung tâm đào tạo guitar chuyên nghiệp thế giới
1.1.1. Tây Ban Nha
Từ thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XVII, Tây Ban Nha đã xây dựng được một nền âm nhạc rất đặc sắc đa dạng.
Nhạc viện Hoàng gia Tây Ban Nha được thành lập vào năm 1830. Tại đây đào tạo theo phong cách guitar cổ điển của châu Âu.
1.1.2. Liên bang Nga
Nền âm nhạc Nga có vị trí hết sức quan trọng trong nền âm nhạc thế giới. Những nghệ sĩ guitar hàng đầu như Agafonshin, Ivanov-Kramskoi, Rudnev có nhiều đóng góp vào kho tàng âm nhạc guitar thế giới.
Viện hàn lâm âm nhạc mang tên Gnesin được thành lập vào năm 1895. Trường có các khoa như là piano, thanh nhạc, dàn nhạc, sáng tác, âm nhạc dân tộc. Nhạc cụ guitar nằm trong khoa âm nhạc dân tộc. Chương trình đào tạo tạo theo phong cách guitar cổ điển của châu Âu
1.1.3. Ý
Ý là một trung tâm âm nhạc cổ điển nổi tiếng thế giới. Và phong cách guitar Ý mang đậm chất cổ điển.
Nhạc viện Giuseppe Verdi được thành lập vào năm 1807. Trong suốt 200 năm hình thành và phát triển, nhạc viện đã đào tạo được rất nhiều các nhạc sĩ, nghệ sĩ nổi tiếng thế giới như Giacomo Puccini (ông được đánh giá là nhà soạn nhạc opera Ý vĩ đại chỉ sau Verdi). Đào tạo chuyên ngành guitar chủ yếu tập trung vào hai thời kỳ là tiền cổ điển và hiện đại.
1.2. Các nghệ sĩ, nhạc sĩ guitar tiêu biểu
1.2.1. Mauro Giuliani (1781 – 1829)
Mauro Giuliani là nghệ sĩ guitar, nhà soạn nhạc hàng đầu của Ý. Các sáng tác của ông đã thể hiện rõ sự lĩnh hội những đặc trưng của âm nhạc cổ điển Viên và có âm hưởng như một dàn nhạc thu nhỏ.
1.2.2. Donisio Aguado (1784 – 1849)
Nghệ sĩ guitar, nhạc sĩ Donisio Aguado được sinh ra tại Madrid, Tây Ban Nha. Một trong những đóng góp quan trọng của ông đối với guitar cổ điển là việc sử dụng móng tay để gảy các nốt nhạc. Đây là yếu tố mà sẽ trở thành cách chơi đặc trưng cho phong cách guitar cổ điển sau này.
1.2.3. Francisco Tarerga (1854 - 1909)
Francisco Tarerga được sinh ra tại Tây Ban Nha. Tốt nghiệp chuyên ngành sáng tác và piano xuất sắc tại nhạc viện Real ở Madrid nhưng Tarrega vẫn chọn gắn bó cuộc đời và cống hiến cho cây đàn guitar. Một trong những đóng góp quan trọng đối với guitar cổ điển là ông đã đưa vào ứng dụng tư thế ngồi cầm đàn mới mà trở thành một trong những đặc trưng của phong cách chơi guitar cổ điển.
1.2.4. Andrew Segovia (1893 - 1987)
Nghệ sĩ guitar A. Segovia được sinh ra ở Tây Ban Nha. Từ nhỏ đã theo học piano và violon với các gia sư nổi tiếng. Tuy nhiên, những thanh âm giàu màu sắc và tình cảm của cây guitar đặc biệt hấp dẫn ông. Segovia có công lơn trong việc đưa nhạc cụ đạt được vị trí nhất định trong thế giới âm nhạc thích phòng.
1.2.5. Alexander Mikhaylovich Ivanov-Kramskoy (1912-1973)
Là nghệ sĩ guitar hàng đầu, nhà giáo và nhà soạn nhạc của Liên Xô cũ. Đóng góp quan trọng nhất của ông là đào tạo được nhiều học trò giỏi mà sau này họ đã trở thành một đội ngũ nghệ sĩ, nhà giáo xuất sắc và có công đưa guitar cổ điển Nga nổi tiếng thế giới.
1.3. Quá trình phát triển kỹ thuật các loại hình guitar từ thế kỷ XVI đến XX
1.3.1. Thế kỷ XVI
Phổ biến guitar bốn dây đôi và các nhạc cụ họ hàng như lute, vihuela.
*Kỹ thuật bàn tay phải
Gồm có kỹ thuật gảy bằng ba ngón, kỹ thuật chạy ngón thường dùng trong cách câu liền bậc, kỹ thuật chơi hợp âm chơi từ hai đến bốn bè
*Kỹ thuật tay trái
Thường dùng kỹ thuật bấm trên 9 phím đàn. Âm nhạc chủ yếu mang chức năng đệm nên tạo nên kỹ thuật barre (chặn ngón).
*Kỹ thuật kết hợp hai bàn tay
Phối hợp hai tay đạt được sự trôi chảy, chính xác, hoàn hảo khi diễn tấu tác phẩm. Độ ngân của âm thanh được kiểm soát bằng tay phải.
1.3.2. Thế kỷ XVII
Bắt đầu phát triển guitar năm dây đôi.
*Kỹ thuật bàn tay phải
Kỹ thuật gảy móc dây phát triển mạnh do sự phổ biến của hình thức suite, sonat và phức điệu. Kỹ thuật chơi hợp âm bằng một ngón tạo nên sự xuất hiện kỹ thuật rasguedo, hoặc tremolo một ngón sau này
*Kỹ thuật tay trái:
Kỹ thuật bấm trở nên phức tạp hơn thế kỷ trước do sự phổ biến của hình thức suite, sonat và phức điệu. Kỹ thuật luyến được phát triển từ kỹ thuật bấm, dùng để trang trí, hoặc làm mềm hóa câu nhạc.
*Kỹ thuật kết hợp hai bàn tay
Kết hợp kỹ thuật gảy với luyến tạo nên thủ pháp chạy câu mới mà cho đến ngày nay vẫn được các nghệ sĩ guitar hay dùng.
1.3.3. Thế kỷ XVIII
Guitar phát triển rất mạnh. Xuất hiện một số lượng lớn các sách, tác phẩm viết trực tiếp cho đàn guitar.
*Kỹ thuật bàn tay phải
Kỹ thuật gảy sử dụng bốn ngón p, i, m, a. Đây là các ngón gảy mà được dùng trên cây đàn guitar cổ điển cho đến hiện nay. Kỹ thuật chạy ngón xuất hiện cách chạy cromatic. Kết hợp với kỹ thuật chơi hợp âm tạo thành thủ pháp chạy ngón hợp âm rất phổ biết trong tác phẩm guitar thế kỷ XVIII. Kỹ thuật chơi hợp âm được phát triển đa dạng
*Kỹ thuật bàn tay trái
Kỹ thuật bấm đã mở rộng phạm vi sử dụng nốt nhạc đến phím thứ XII. Kỹ thuật luyến được chơi tự do ngẫu hứng như cadenza hay dùng như một thủ pháp trình bày chủ đề. Từ kỹ thuật luyến dẫn đến sự xuất hiện kỹ thuật glissando sau này. Ngoài ra, thời kỳ này còn có kỹ thuật chơi bồi âm và staccato.
*Kỹ thuật kết hợp hai tay
Việc tăng thêm số lượng ngón gảy bàn tay phải, mở rộng việc khai thác số lượng phím đàn từ 8 lên 12, đa dạng kỹ thuật tay trái đã nâng khả năng kiểm soát và phối hợp hai bàn tay ở thời kỳ này chính xác, phức tạp hơn TK XVII.
1.3.4. Thế kỷ XIX
Ra đời cây đàn chuẩn về kích thước, hình dáng, số dây, gắn liền với thuật ngữ classical.
*Kỹ thuật bàn tay phải
Kỹ thuật gảy sử dụng cả móc dây và ép dây. Du nhập kỹ thuật pizzicato từ nền âm nhạc châu Âu. Kỹ thuật tremolo được phát triển lên đỉnh cao. Kỹ thuật chơi hợp âm được đa dạng hóa hơn nữa bằng cách kết hợp với kỹ thuật staccato, âm bồi nhân tạo, pizz. Hoặc dùng kỹ thuật tamburin và rasguedo để chơi cả hợp âm.
*Kỹ thuật bàn tay trái
Kỹ thuật bấm được mở rộng đến những điệu thức ít dùng trên guitar. Kỹ thuật luyến có nhiều cách chơi mới như tự luyến, luyến kết hợp bồi âm tự nhiên. Kỹ thuật chơi bồi âm được sử dụng với tư duy âm nhạc rõ ràng. Xuất hiện cách chơi bồi âm bằng tay trái.
*Kỹ thuật phối hợp hai tay
Ở thế kỷ này, có thêm một xu hướng là tách hai tay độc lập, một bàn tay đảm nhận cả hai nhiệm vụ gảy và bấm. Kết hợp kỹ thuật hai bàn tay hướng đến việc thể hiện tính nghệ thuật của tác phẩm
1.3.5. Thế kỷ XX
*Kỹ thuật bàn tay phải
Sự tiếp xúc trực tiếp giữa người chơi và nhạc cụ là nhân tố tạo nên sự biến hóa đa dạng khi diễn tấu. Kỹ thuật chạy ngón đạt đến sự tự do dựa trên việc kết hợp giữa bốn ngón tay phải với kỹ thuật luyến tay trái và những nốt dây buông. Kỹ thuật chơi hợp âm được đa dạng hóa và nâng lên mức thể hiện nghệ thuật. Ở thế kỷ XX, hợp âm là chuỗi âm thanh kết hợp theo tư duy tác giả, thoát ra ngoài khuôn khổ công năng.
*Kỹ thuật bàn tay trái
Kỹ thuật bấm khai thác những vị trí chưa từng được sử dụng như khoảng trống giữa ngựa trên cần đàn. Bước đầu thoát khỏi sự qui định về cao độ của các nốt nhạc của phương Tây. Glissando được phát triển hơn với những tìm tòi tạo ra âm thanh và cảm giác mới. Có cách chơi bồi âm mới được du nhập từ guitar điện
*Kỹ thuật kết hợp hai tay
Đạt đến trình độ điêu luyện, không mắc một lỗi nhỏ về kỹ thuật và nghệ thuật trong toàn bộ quá trình diễn tấu
Chương 2
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TRONG ĐÀO TẠO GUITAR
VIỆT NAM
2.1. Thực trạng đào tạo guitar chuyên nghiệp Việt Nam qua các giai đoạn
Trước 1956, do chưa có trường lớp và chương trình học bài bản nên mỗi nghệ sĩ phải tự tìm cách học riêng. Từ năm 1956 đến 1986 là giai đoạn bước đầu tiến lên chuyên nghiệp. Đánh dấu bằng việc thành lập các trường đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp lớn trên khắp cả nước. Từ đây, việc giảng dạy dần đi vào quy củ, bài bản. Từ năm 1986 đến nay là giai đoạn guitar chuyên nghiệp Việt Nam phát triển mạnh và đạt một số thành tựu. Bắt đầu từ các cuộc thi, guitar ba miền có cơ hội giao lưu học hỏi một cách toàn diện và qua đó thúc đẩy guitar Việt Nam phát triển.
2.2. Thuận lợi và khó khăn của người Việt khi học đàn guitar chuyên nghiệp
2.2.1. Thuận lợi
Các nghệ sĩ dễ dàng truyền tải mọi tư duy, cảm xúc của bản thân vào tiếng đàn. Chất âm nhạc Việt Nam và sự sáng tạo mà vốn có trong mỗi người sẽ giúp họ nên sự mới lạ khi họ thể hiện tác phẩm nước ngoài.
2.2.2. Những hạn chế cơ bản trong phát triển đào tạo guitar cổ điển tại Việt Nam
*Chương trình – giáo trình
Trải qua hơn 50 năm, bộ môn guitar HVANQGVN đã đạt được mục tiêu xây dựng đội ngũ đông đảo các nghệ sĩ, giảng viên guitar. Tuy nhiên, khi hướng đến việc nâng cao chất lượng trong giai đoạn mới thì đang gặp phải một số vấn đề khó khăn. Nội dung chương trình đào tạo chưa thật sự thống nhất, dẫn đến bị loanh quanh, tự phát và ít nhiều bị xa dời so với sự phát triển chung guitar thế giới.
Về giáo trình, có tiếp thu những thành tựu của guitar thế giới nhưng mới chủ yếu đạt được mục tiêu đào tạo về số lượng tác phẩm, còn về mặt chất lượng, hiệu quả thực tế thì vẫn gặp một số hạn chế như khó đảm bảo đủ thời gian cần thiết để đạt được sự nhuần nhuyễn cho mỗi tác phẩm, chưa có định hướng rõ ràng về kế hoạch tích lũy các tác phẩm sau nhiều năm học cho HSSV. Ít sử dụng các tác phẩm của TK XVI, TK XX và Việt Nam. Vấn đề làm sạch trong âm nhạc cũng như phát triển kỹ thuật chưa có được thống nhất trong cách đào tạo. Hoạt động thi đấu còn bị hạn chế.
* Phương pháp giảng dạy
Về kỹ thuật. Chủ yếu dựa trên kinh nghiệm, thiếu cơ sở để xây dựng hệ thống phát triển kỹ thuật cơ bản bền vững. Trong khi diễn tấu còn chưa giải quyết tốt vấn đề thả lỏng, tư thế ngồi, kỹ thuật bấm, kỹ thuật gảy và tính đồng bộ phối hợp kỹ thuật hai tay.
Về nghệ thuật. Ít chú trọng việc trang bị đầy đủ kiến thức và khả năng tư duy nghệ thuật chuyên sâu về guitar. Việc thực hiện tiêu chí "sạch", tai nghe và điều khiển, sự đồng bộ giữa kỹ thuật và nghệ thuật, tính chuyên nghiệp từ thấp lên cao chưa được kiểm soát chặt chẽ và phát triển hợp lý trong quá trình giảng dạy.
Ngoài ra, còn một số vấn đề khác ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo như phương pháp đọc nhạc, xây dựng chương trình học riêng phù hợp với các em có năng khiếu vượt trội.
* Phương pháp học tập
Về ý thức. Thường thụ động và dựa vào thầy. Nhanh, ẩu dẫn đến nhiều hạn chế đáng tiếc sau nhiều năm học. Phổ biến tâm lí học để thi cho qua.
Về cách tập luyện. HSSV hay cố gắng tăng tốc độ nhưng chưa có phương pháp hợp lý dẫn đến mất rất nhiều thời gian, công sức, mà hiệu quả thấp. Độ chuẩn xác về nhịp điệu, tiết tấu chưa cao.
Về nghệ thuật. Việc chơi đàn hấp tấp làm cho các câu đoạn, nốt nhạc không đầy đặn. Thiếu phương pháp đọc nhạc. Kỹ năng nghe chưa chọn lọc.
Về biểu diễn. HSSV có ít cơ hội được ra sân khấu nên gặp nhiều khó khăn trong thực hành biểu diễn
*Môi trường chuyên nghiệp
Tư tưởng “thi để qua” đang rất phổ biến làm cho kết quả của các kỳ thi chưa thuyết phục
2.3. Một số đặc điểm trong tác phẩn guitar Việt Nam
2.3.1. Đặc điểm về kỹ thuật trong tác phẩm chuyển soạn từ ca khúc
*Kỹ thuật bàn tay phải:
Đa phần là gảy móc dây. Thường chạy ngón những câu nhạc liền bậc. Tremolo là một thủ pháp phát triển giai điệu ưa thích. Sử dụng các quãng III, quãng VI, quãng VIII, quãng đồng âm như trong âm nhạc phương Tây. Kỹ thuật pizzicato và rasguedo ít đươc dùng.
*Kỹ thuật bàn tay trái
Kỹ thuật bấm sử dụng đến phím XII. Kỹ thuật barre xuất hiện trong mọi bản nhạc. Kỹ thuật luyến và chơi hoa mỹ được sử dụng để mô phỏng cho lời ca luyến láy. Ngoài ra trong tác phẩm còn có kỹ thuật chơi bồi âm, glissando và staccato
*Kỹ thuật kết hợp hai bàn tay:
Thể hiện âm nhạc chủ điệu
2.3.2. Đặc điểm về kỹ thuật trong các tác phẩm chuyển soạn từ dân ca
*Kỹ thuật bàn tay phải:
Sử dụng kỹ thuật gảy móc dây và ép dây. Kỹ thuật chạy ngón kết hợp với luyến để chạy điệu thức ngũ cung. Kỹ thuật tremolo và pizzicato ít được dùng còn rasguedo và tamburin thì gần như không xuất hiện.
*Kỹ thuật bàn tay trái:
Kỹ thuật bấm khai thác đến phím XVII. Kỹ thuật barre xuất hiện trong tất cả các tác phẩm. Kỹ thuật luyến, chơi hoa mỹ, glissando thường xuyên xuất hiện ở dạng ngũ cung. Có sử dụng kỹ thuật chơi bồi âm và staccato.
*Kỹ thuật kết hợp hai tay:
Chủ yếu vẫn là âm nhạc chủ điệu nhưng cũng khai thác phổ biến các điệu thức ngũ cung hơn
2.3.3. Đặc điểm về kỹ thuật trong các tác phẩm sáng tác mới của các nhạc sĩ, nghệ sĩ guitar Việt Nam
Có sự pha trộn giữa hòa âm hiện đại và ngũ cung
*Kỹ thuật tay phải:
Sử dụng hai kỹ thuật móc dây và ép dây. Thang âm ngũ cung xuất hiện trong cả kỹ thuật chạy ngón và chơi hợp âm. Kỹ thuật pizzicato, rasguedo, tamburin có được dùng.
*Kỹ thuật tay trái:
Vị trí bấm và các thế tay thay đổi liên tục theo các hệ thống lên dây khác nhau. Trong tác phẩm có những nốt non, nốt già. Kỹ thuật barre, bồi âm và luyến xuất hiện trong mọi tác phẩm sáng tác. Kỹ thuật chơi hoa mỹ, glissando, stacato có được dùng.
Kỹ thuật kết hợp hai tay:
Hệ thống lên dây liên tục thay đổi khác nhau trong các tác phẩm giúp cho việc kết hợp kỹ thuật hai tay vẫn giống phương Tây nhưng hiệu quả lại mang nhiều màu sắc, âm hưởng dân tộc Việt.
2.3.4. Những sáng tạo trong ứng dụng kỹ thuật phương Tây vào tác phẩm Việt Nam
*Kỹ thuật tay phải
Sử dụng cả năm ngón để dải hợp âm. Tremolo được chơi trên từ một đến sáu dây. Kỹ thuật chơi hợp âm tạo nên những hợp âm mô phỏng nhạc cụ dân tộc Việt Nam. Pizzicato mô phỏng tiếng giọt nước rơi trong hang núi rừng Tây Nguyên. Tamburin mô phỏng âm hưởng Việt Nam.
* Kỹ thuật tay trái:
Vị trí bấm vượt ra các phím đàn. Xuất phát từ việc thay đổi hệ thống dây đàn nên tạo thành những barre ngũ cung mà khi giữ nguyên hệ thống dây đàn theo phương Tây thì sẽ không thể tạo được. Có cách dùng nốt hoa mỹ độc đáo. Ðó là nốt hoa mỹ nằm sau nốt chính.
* Kỹ thuật kết hợp hai tay
Tác phẩm Việt Nam tập trung kết hợp các kỹ thuật hai tay để thể hiện, mô phỏng những đặc trưng dân tộc. Một số hệ thống lên theo ngũ cung khác nhau tạo nên nhiều thay đổi so với hệ thống lên dây đàn phương Tây trong kỹ thuật kết hợp hai tay.
Chương 3
MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ĐÀO TẠO GUITAR CỔ ĐIỂN VIỆT NAM
3.1. Giải pháp về chương trình – giáo trình
3.1.1. Đổi mới phương pháp tư duy về xây dựng chương trình
*Phát triển kỹ thuật có hệ thống
Bậc trung cấp cần được luyện tập đầy đủ có trình tự những kỹ thuật cơ bản, phát triển song song kỹ thuật của cả hai bàn tay.
Bậc đại học sẽ tiếp tục phát triển các kỹ thuật cơ bản ở trình độ cao hơn, đáp ứng yêu cầu về nghệ thuật
*Về phát triển nghệ thuật
Bậc trung cấp sẽ chủ yếu sử dụng những tác phẩm được sáng tác bởi nghệ sĩ guitar xuất sắc. Sau đó là sử dụng đến tác phẩm chuyển soạn.
Bậc đại học 4 năm sẽ vừa tiếp tục phát triển hai loại tác phẩm có trong chương trình của bậc Trung cấp nói trên, vừa luyện tập đến những tác phẩm mà được sáng tác bởi nhạc sĩ không phải là nghệ sĩ guitar.
*Kế hoạch phát triển có mục tiêu
Có kế hoạch xây dựng nội dung chương trình tác phẩm ở tầm ngắn hạn và dài hạn cho mỗi HSSV một cách có hệ thống. Đó là ở bậc trung cấp thì trung bình mỗi năm sẽ luyện thành thạo một tác phẩm lớn và đưa vào nội dung thi cuối học kỳ II để đến cuối trung cấp thì học trò sẽ có được chương trình gồm 4 tác phẩm có thể dùng để thi đấu trong cuộc thi quốc tế vừa và nhỏ cũng như là chương trình thi đầu vào đại học.
Đại học cũng cần xây dựng một chương trình gồm các tác phẩm hình thức lớn như sonat, concerto.
Sau khi tốt nghiệp, gộp tổng số lượng tác phẩm này thì mỗi sinh viên có thể biểu diễn ít nhất hai chương trình độc tấu. Đây là tiêu chuẩn mà để có thể trở thành nghệ sĩ guitar chuyên nghiệp.
3.1.2. Giáo trình
Bổ sung đầy đủ tác phẩm từ TK XVI đến XX và Việt Nam cùng cách xử lý đúng cho từng thể loại, thời kỳ. Xây dựng hệ thống phát triển kỹ thuật bao gồm giải pháp về trình tự phát triển kỹ thuật các ngón bàn tay phải, kỹ thuật chơi hợp âm, giải pháp về trình tự phát triển kỹ thuật các ngón bàn tay trái, kỹ thuật chặn dây
3.2. Đổi mới phương pháp giảng dạy
3.2.1. Xây dựng tính hệ thống trong giảng dạy:
Về kỹ thuật sẽ phát triển đầy đủ và theo trình tự. Ở bàn tay phải sẽ bao gồm kỹ thuật gảy, chạy ngón, chơi hợp âm. Ở bàn tay trái sẽ gồm kỹ thuật bấm, luyến, chặn ngón.
Về nghệ thuật sẽ phát triển tư duy, hiểu biết âm nhạc, loại bỏ các lỗi nghiêm trọng khi chơi đàn.
Ngoài ra sẽ phát triển hòa tấu, bồi dưỡng các cá nhân đặc biệt
3.2.2. Giải pháp về rèn luyện cơ bản
Hướng dẫn rèn luyện kỹ năng “làm sạch” tác phẩm, thả lỏng trong khi diễn tấu, nghe và điều khiển, đồng bộ phối hợp kỹ thuật giữa hai tay, đồng bộ giữa kỹ thuật và nghệ thuật, tính chuyên nghiệp từ thấp đến cao.
Hướng dẫn phương pháp tập luyện cho HSSV mà vừa tiết kiệm thời gian vừa đạt hiệu quả cao, xác định tiêu chí âm thanh đẹp, tăng cường độ chuẩn xác về tiết tấu và cường độ âm thanh. Phổ cập khái niệm phong cách biểu diễn.
3.3. Đổi mới phương pháp học tập
3.3.1. Đổi mới nhận thức
Bắt buộc phải phát triển việc tự nghiên cứu. Nghiêm khắc giới hạn tốc độ từ chậm đến nhanh trong quá trình vỡ bài đến hoàn thiện tác phẩm. Có những giờ thực hành trên lớp kết hợp đo thời gian. Kiên quyết loại bỏ tâm lí học để thi cho qua.
3.3.2. Cách thức tập luyện
Về kỹ thuật. Cần đánh chậm, thả lỏng, đảm bảo sự liền mạch của câu nhạc, kiểm soát chính xác độ dài các nốt nhạc.
Về kỹ năng nghe. Hạn chế tham khảo băng đĩa khi đang vỡ bài. Khi nghe cần sự đồng ý và hướng dẫn của giảng viên.
Về tiết tấu và cường độ âm thanh. Phải tập luyện chính xác đến những giá trị nhỏ
Về tiếng đàn. Tự nghiên cứu để đa dạng hóa màu sắc âm thanh
3.4. Môi trường chuyên nghiệp
Nghiêm khắc trong cách cho điểm thi với những HSSV lười hoặc mang nặng tư tưởng thi để cho qua. Và cũng động viên, khen ngợi kịp thời các HSSV chăm chỉ, nỗ lực trong học tập. Đặt ra những tiêu chí, kế hoạch cụ thể về việc thực hiện hoạt động biểu diễn cho HSSV. Chuẩn bị cho HSSV chương trình tác phẩm giống các cuộc thi để mở ra cơ hội tham gia các giải guitar quốc tế.
KẾT LUẬN
Trải qua nhiều thế kỷ hình thành và phát triển, guitar đã trở thành một trong số những nhạc cụ phổ biến tại châu Âu, châu Á, châu Mỹ. Hoạt động đào tạo guitar diễn ra ở nhiều trung tâm âm nhạc thế giới như tại Tây Ban Nha, Ý, Nga. Nội dung chương trình, giáo trình là đào tạo HSSV chơi guitar theo phong cách cổ điển châu Âu.
Từ nửa cuối thế kỷ XVIII đến XX, liên tục xuất hiện những nhạc sĩ, nghệ sĩ xuất sắc như D. Aguado, M. Giuliani, F. Tarrega, A. Segovia, Ivanov Kramskoi. Họ là những hạt nhân quan trọng cho sự phát triển của nền guitar thế giới.
Quá trình hình thành và phát triển kỹ thuật từ thế kỷ XVI đến XX cho thấy từng bước hoàn thiện về cách chơi của guitar thế giới
Sự hình thành và phát triển đào tạo guitar chuyên nghiệp tại Việt Nam trải qua ba mốc quan trọng. Trước 1956, đối tượng chơi guitar chủ yếu là không chuyên. Từ 1956 – 1986, bước đầu tiến lên chuyên nghiệp. Từ 1986 đến nay, phát triển mạnh và đạt được một số thành tựu.
Mặc dù vậy, vẫn đang còn tồn tại những điểm bất cập trong chương trình, giáo trình, phương pháp giảng dạy, phương pháp học tập, môi trường chuyên nghiệp mà đangg cản trở quá trình phát triển, hòa nhập với guitar thế giới của chúng ta. Và để khắc phục những điểm chưa phù hợp và hướng đến mục tiêu nâng guitar Việt Nam lên tầm guitar chuyên nghiệp thế giới, cần có giải pháp hợp lý cho những vấn đề nảy sinh trong giai đoạn mới. Đó là về chương trình sẽ xây dựng kế hoạch ngắn hạn và dài hạn để đáp ứng được nhiều mục tiêu trong cả quá trình học tập nhiều năm của HSSV. Đưa ra trình tự phát triển kỹ thuật và xử lý tác phẩm mang tính hiệu quả cao
Về giáo trình sẽ bổ sung đầy đủ các tác phẩm từ TK XVI – XX và Việt Nam. Xây dựng hệ thống phát triển kỹ thuật có bài bản, trình tự và toàn diện. Nghiêm khắc loại bỏ mọi lỗi sai trong khi chơi đàn. Tạo nên sự kết nối, giao lưu, trao đổi giữa các HSSV bằng hoạt động hòa tấu. Chú trọng bồi dưỡng những cá nhân có năng khiếu bẩm sinh tốt. Hướng dẫn người học luyện tập và giải quyết triệt để các vấn đề về thả lỏng cơ bắp, nghe và điều khiển, phối hợp đồng bộ kỹ thuật giữa hai tay, đồng bộ giữa kỹ thuật và nghệ thuật, đạt được tính chuyên nghiệp từ thấp đến cao.
Trong phương pháp học tập, bắt buộc HSSV phải có sự đổi mới về ý thức, nâng cao sự tự giác nghiên cứu. Giải quyết triệt để mọi lỗi đánh sai, tạp âm, âm thừa trong khi diễn tấu. Khuyến khích HSSV tham gia hoạt động biểu diễn, thi cử. Động viên, khen ngợi hoặc ứng xử cứng rắn một cách kịp thời, hợp lý trong từng trường hợp cụ thể.
Trong môi trường chuyên nghiệp sẽ xây dựng hoạt động biểu diễn định kỳ nhằm thúc đẩy sự hăng say, nỗ lực tập luyện. Bám sát các cuộc thi quốc tế để tìm kiếm cơ hội tham gia cho các học trò xuất sắc, tạo tiền đề cho việc xây dựng đội ngũ nghệ sĩ guitar tài năng trong tương lai.
Những đóng góp mới
Đây là luận án đầu tiên tại Việt Nam nghiên cứu sâu về đào tạo guitar chuyên nghiệp. Kết quả của luận án sẽ có những đóng góp sau:
- Đúc kết sơ đồ chung quá trình hình thành và phát triển kỹ thuật guitar thế giới từ thế kỷ XVI – XX. Đây là cơ sở để đào tạo guitar Việt Nam có thể xây dựng nền tảng phát triển kỹ thuật một cách toàn diện, bền vững.
- Khẳng định sự sáng tạo trong ứng dụng kỹ thuật phương Tây vào tác phẩm của các tác giả, nghệ sĩ guitar Việt Nam. Đây là những giá trị của các nghệ sĩ guitar nói riêng và của guitar Việt Nam nói chung đóng góp cho sự phát triển phong phú đa dạng của guitar thế giới.
- Kết hợp các kỹ thuật phương Tây với đặc điểm cơ thể, tư duy người Việt Nam để xây dựng hệ thống phát triển kỹ thuật cơ bản cho đào tạo guitar nước nhà. Hệ thống này sẽ vừa bám sát trình độ guitar chuyên nghiệp thế giới vừa phù hợp đối với học sinh sinh viên nước ta.
- Đưa ra những giải pháp cụ thể, toàn diện để nâng cao chất lượng cho chương trình giáo trình, phương pháp dạy, phương pháp học, kiểm tra đánh giá dựa trên sự kết hợp giữa phương pháp đào tạo guitar quốc tế với những đặc điểm riêng của người Việt Nam. Mục tiêu là giúp HSSV tiếp cận với trình độ chung guitar chuyên nghiệp thế giới để học hỏi, lĩnh hội.