Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam được thành lập từ năm 1956 với tên gọi “Trường âm nhạc Việt Nam”, là cơ sở đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp đầu tiên của cả nước với ba nhiệm vụ chính là đào tạo, biểu diễn và nghiên cứu khoa học. Từ một cơ sở vật chất ngày đầu mới thành lập còn rất nghèo nàn, thiếu thốn, đội ngũ cán bộ, giảng viên lại thưa mỏng, qua những năm tháng chiến tranh ác liệt đến thời hòa bình, thống nhất, đất nước chuyển đổi từ cơ chế bao cấp sang cơ chế thị trường, hội nhập quốc tế… Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã vượt qua tất cả mọi khó khăn để hôm nay, sau gần 60 năm xây dựng và phát triển đã trở thành trung tâm đào tạo tài năng âm nhạc chuyên nghiệp đầu tiên và lớn nhất của cả nước, có uy tín trong khu vực và quốc tế.
Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam hiện có các cấp đào tạo từ trung cấp, đại học đến sau đại học với gần 1.800 sinh viên, học sinh đang theo học ở gần 40 chuyên ngành âm nhạc khác nhau. Với hơn 200 giảng viên, trong đó có 19 Giáo sư - Phó giáo sư; 14 Tiến sĩ; 3 Nhà giáo Nhân dân, 26 Nhà giáo ưu tú; 8 Nghệ sĩ Nhân dân; 28 Nghệ sĩ ưu tú và những giảng viên âm nhạc đầu ngành có uy tín và nhiều kinh nghiệm trong đào tạo âm nhạc tại Việt Nam. Gần 60 năm qua, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã đào tạo cho cả nước gần 1 vạn cán bộ âm nhạc có trình độ từ trung cấp đến sau đại học. Đó là những nhạc sĩ sáng tác; những nhạc trưởng, những nhà lý luận phê bình âm nhạc; những nghệ sĩ biểu diễn, những nhà sư phạm âm nhạc, những nhà quản lý văn hóa nghệ thuật. Ngoài ra, còn có hàng trăm học viên, sinh viên nước ngoài đến đến từ các quốc gia như Lào, Hàn Quốc, Trung Quốc, Campuchia... cũng được Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đào tạo từ trình độ trung cấp đến nghiên cứu sinh âm nhạc.
Trong nhiều năm qua, giảng viên, sinh viên, học sinh Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã đoạt nhiều giải thưởng cao trong các cuộc thi âm nhạc quốc gia và quốc tế. Chính từ những giải thưởng cao do học sinh, sinh viên của Học viện đạt được đã minh chứng cụ thể cho chất lượng đào tạo của Học viện ngày càng được nâng cao, phát triển. Trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, ngay từ những ngày đầu thành lập, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã tiến hành song song vừa cấp tốc xây dựng các giáo trình giảng dạy vừa sưu tầm, nghiên cứu vốn âm nhạc truyền thống, phục vụ kịp thời công tác đạo tạo, nghiên cứu, bảo tồn âm nhạc của đất nước. Gần 60 năm qua, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã hoàn thành nhiều công trình nghiên cứu cấp Nhà nước, cấp Bộ, Ngành không chỉ phục vụ trực tiếp cho đào tạo tại Học viện mà nhiều công trình trở thành những giáo trình, tài liệu chuẩn mực phục vụ chung việc giảng dạy, học tập tại nhiều Nhạc viện, Trường nghệ thuật trong cả nước. Trong những năm gần đây, với sự cố gắng của Viện Âm nhạc Việt Nam thuộc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đã phối hợp cùng một số địa phương đã hoàn thành xuất sắc nhiều hồ sơ quốc gia được Unesco công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại như: “Nhã nhạc cung đình Huế”, “Hát Ca trù người Việt”, “Hát xoan Phú Thọ”, “Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ” và hiện đang hoàn thành hồ sơ “Nghệ thuật hát Bài chòi Trung Bộ Việt Nam” đề nghị UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Trong những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Dàn nhạc Giao hưởng Hà Nội, Dàn nhạc Truyền thống Dân tộc Việt Nam, các Dàn nhạc thính phòng, Dàn hợp xướng thuộc Học viện được thành lập đã thu hút đội ngũ giảng viên, học sinh sinh viên xuất sắc tham gia với nhiều chương trình biểu diễn thành công. Những hoạt động biểu diễn đó không chỉ trên sân khấu thủ đô mà trên khắp thế giới đã góp phần quan trọng trong việc gắn học với hành đạt hiệu quả cao, góp một phần nâng cao thẩm mĩ cho công chúng âm nhạc giúp việc tuyên truyền, quảng bá âm nhạc Việt Nam tới bạn bè quốc tế, đồng thời góp phần bảo tồn, gìn giữ tốt bản sắc văn hóa dân tộc trong cuộc mới và hội nhập của đất nước.
Từ nhiều thập kỷ qua, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam luôn duy trì, mở rộng quan hệ với hơn 60 tổ chức âm nhạc lớn trên thế giới, tiêu biểu như: Nhạc viện Tchaikovsky (Liên bang Nga), Nhạc viện Paris (Pháp), Trường âm nhạc Đại học Queensland (Úc), Nhạc viện Bắc Kinh, Nhạc viện Thượng Hải (Trung Quốc), Nhạc viện Tokyo, Dàn nhạc Nagoya (Nhật Bản), Nhạc viện Malmo (Thụy Điển), Viện nghệ thuật biểu diễn Hồng Kong (APA), Dàn nhạc trẻ châu Á (AYO), Dàn nhạc Trẻ Đông Nam Á, Hội đồng Âm nhạc Truyền thống thế giới; Hiệp hội các trường Đại học Châu Âu và Đông Nam Á và nhiều tổ chức âm nhạc quốc tế khác.
Trích bài phát biểu của PGS.TS. Lê Văn Toàn - Giám đốc Học viện ÂNQGVN tại Lễ đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh ngày 25/1/2015.