MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài.

            Trường Đại học Văn hóa, Nghệ thuật Quân đội (ĐH VHNTQĐ) tiền thân là trường Nghệ thuật Quân đội được thành lập ngày 23-9-1955, đây là cơ sở đầu tiên trong cả nước đào tạo sĩ quan văn hóa nghệ thuật trong Quân đội. Trải qua 61 năm hình thành và phát triển, đây là một trung tâm phát hiện, nuôi dưỡng những tài năng nghệ thuật của Quân đội.

Nhận thức được yêu cầu cấp thiết đối với việc đào tạo cán bộ, giảng viên ngành thanh nhạc, tháng 8 năm 1959 nhà nước Việt Nam đã cử đồng chí Hồ Mộ La sang Liên Xô theo học ngành thanh nhạc tại Nhạc viện Tchaikovsky. Sau khi tốt nghiệp tại Liên Xô, Hồ Mộ La trở về nước tập huấn cho các đoàn văn công Quân đội.  Năm 1967, bà là chủ nhiệm khoa Thanh nhạc trường Nghệ thuật Quân đội.  Cùng với 2 giảng viên là Kim Ngọc và Ngọc Lan bà đã phát hiện và đào tạo nhiều thế hệ học sinh, sinh viên thanh nhạc xuất sắc.

Khoa thanh nhạc Trường ĐH VHNTQĐ hiện nay đang phát triển lớn mạnh đào tạo ca sĩ chuyên nghiệp theo mô hình các nhạc viện Quốc gia, ngoài ra nhà trường còn năng động áp dụng các mô hình đào tạo khác nhằm đáp ứng với yêu cầu hoạt động trong Quân đội và ngoài xã hội.

            Đứng trước những yêu cầu cấp thiết của nhà trường cũng như của bản thân các giảng viên trẻ chúng tôi, được sự giúp đỡ của giảng viên hướng dẫn, chúng tôi chọn đề tài: “Một số vấn đề đào tạo thanh nhạc hệ trung cấp tại trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội” làm đề tài nghiên cứu của mình. Chúng tôi hy vọng rằng với đề tài nghiên cứu mang ý nghĩa thực tiễn này sẽ  giúp chúng tôi có thêm những kiến thức, những kinh nghiệm cơ bản trong giảng dạy thanh nhạc chuyên nghiệp bậc trung cấp.

2. Lịch sử đề tài

Những công trình nghiên cứu sư phạm của các tác giả trong nước.

 Trong thời gian qua đã có một số công trình nghiên cứu về sư phạm thanh nhạc được công bố như:

- Sách dạy hát của (1998) PGS. NSND Mai   

 - Phương pháp dạy thanh nhạc (2008) của NGƯT Hồ Mộ La.

 - Phương pháp sư phạm thanh nhạc (2001) của GS.NSND Nguyễn Trung Kiên. 

 - Lược sử Opera (2001) của GS.NSND Nguyễn Trung Kiên.

 - Giáo trình thanh nhạc TC, ĐH (2006) của GS.NSND Nguyễn Trung Kiên.

 - Những vấn đề sư phạm thanh nhạc (2014) của GS.NSND Nguyễn Trung Kiên.

 - Quá trình hình thành và phát triển ca hát chuyên nghiệp Viêt Nam (2008) của TS Trương Ngọc Thắng.

 - Phương pháp hát tiếng Việt trong nghệ thuật ca hát (2011), của PGS. TS Trần Thị Ngọc Lan, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

Những công trình nghiên cứu về sư phạm Thanh nhạc của các tác giả nước ngoài.

 “Nghệ thuật ca hát” (1968) của I.K.Nazarenco, nhà xuất bản Matxcơva.

 “Phương pháp Thanh nhạc cơ bản” (2004) của L.Dmitriev. Nhà xuất bản âm nhạc Matxcơva.

 “Những cơ sở học tập nghệ thuật Thanh nhạc (2014) của T.D.Smelcov và của I.V.Saveliev. Nhà xuất bản Saint Peterburg 

 Cuốn sách “Dạy hát” con đường đến bel canto, từ những kinh nghiệm sư phạm của nhà xuất bản “Faina.”

 Cuốn sách “Nghệ thuật hát cộng minh” (2002), tác giả V.P. Morozov.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.                                                                            

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề cơ bản trong đào tạo học sinh thanh nhạc bậc trung cấp trường ĐH VHNTQĐ.

Phạm vi nghiên cứu: một số đặc thù bậc trong đào tạo trung cấp thanh nhạc.

4. Mục đích nghiên cứu.

 Đề tài nghiên cứu những vấn đề cơ bản trong đào tạo thanh nhạc tại trường ĐH VHNTQĐ nhằm góp phần nâng cao chất lượng trong giảng dạy bậc trung cấp tại trường.

5. Phương pháp nghiên cứu.

- Tiếp thu những thành quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu đi trước.

- Phương pháp khảo sát thực tế

 - Phương pháp so sánh

 - Phương pháp đối chiếu

- Phương pháp thực nghiệm

6. Ý nghĩa khoa học của đề tài.

            Tiếp tục đặt ra một số vấn đề cơ bản trong đào tạo thanh nhạc trung cấp của trường ĐH VHNTQĐ, góp phần nhỏ vào mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường.

7. Bố cục của luận văn.

 Ngoài phần mở đầu, kết luận luận văn bao gồm 2 chương:

Chương 1: Những vấn đề lý luận và thực tiễn về mục tiêu đào tạo cho Trung cấp Thanh nhạc

Chương 2: Giải pháp cơ bản cho mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc tại trường Đại học Văn hoá Nghệ thuật Quân đội.

Tài liệu tham khảo

Phục lục

 

CHƯƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

VỀ XÂY DỰNG MỤC TIÊU ĐÀO TẠO THANH NHẠC

1. Tổng quan vấn đề xây dựng mục tiêu đào tạo Thanh nhạc ở Việt Nam

            Vấn đề xây dựng mục tiêu đào tạo âm nhạc nói chung cũng như Thanh nhạc nói riêng đã có nhiều tài liệu nghiên cứu đến nhưng chưa thật đầy đủ, để có một cái nhìn tổng quát về vấn đề này, chúng tôi xin được trình bầy khái quát theo 2 giai đoạn chính như sau:

            Giai đoạn thời kỳ đầu của âm nhạc Việt Nam

Trong cuốn “Tân nhạc Hà Nội từ đầu thế kỷ XX đến 1945 hình thành và phát triển” - tác giả Hoàng Dương chủ biên đã đề cập tới sự ra đời của phong trào Hướng Đạo Sinh (Hội hướng đạo Việt Nam) do ông Hoàng Đạo Thuý chủ xướng, có thể nói vấn đề mục tiêu đào tạo cho lĩnh vực âm nhạc nói chung và Thanh nhạc nói riêng đã bắt đầu được hình thành và phát triển. Bởi trước đó Việt Nam đang trong giai đoạn Pháp thuộc nên không có được mục tiêu cũng như phương hướng cho đào tạo âm nhạc và Thanh nhạc của dân tộc Việt Nam.

            Giai đoạn hình thành và phát triển

Đào tạo thanh nhạc chuyên nghiệp ở nước ta được chính thức bắt đầu từ khi thành lập Trường âm nhạc Việt Nam năm 1956. Trải qua 61 năm sự nghiệp đào tạo đã hình thành một hệ thống các cơ sở đào tạo âm nhạc trong đó có đào tạo thanh nhạc đạt tới quy mô khá hùng hậu gồm: 2 Học viện, 1 Nhạc viện, một số trường đại học, cao đẳng và trung cấp. Bên cạnh đó các trường đại học, cao đẳng, trung cấp sư phạm âm nhạc cũng phát triển mạnh mẽ. Trong công tác đào tạo nghệ thuật nói chung và đào tạo thanh nhạc nói riêng, bộ môn thanh nhạc luôn giữ một vị trí quan trọng.

            Về tình hình đào tạo với mục tiêu nâng cao chất lượng đã có nhiều hoạt động sôi nổi và liên tục. 

1. Khái niệm mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc của trường Đại học VHNT Quân đội

            Trước khi tìm hiểu mục tiêu đào tạo, thì cần giải nghĩa thuật ngữ mục tiêu là gì, đó chính là: Đích đặt ra, cần phải đạt tới đối với công tác, nhiệm vụ. Do bởi hoạt động đào tạo cũng giống như bất cứ hoạt động nào khác trong xã hội và đối tượng của các hoạt động đào tạo là con người, nên có thể nhận định rằng: Mục tiêu đào tạo là hướng tới sự hình thành và phát triển nhân cách con người, nhân cách nghề nghiệp phù hợp với nhu cầu phát triển trong từng giai đoạn lịch sử của xã hội và từng cá nhân.

            Quan điểm về xây dựng mục tiêu đào tạo ca sĩ chuyên nghiệp trong những năm đầu tiên đã được tác giả Nguyễn Trung Kiên đề cập rất rõ trong cuốn Phương pháp sư phạm Thanh nhạc đó là: “Xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, hết lòng phục vụ nhân dân… trong đó bao gồm những vấn đề cơ bản:

                        - Giáo dục tư tưởng

                        - Học tập lý luận âm nhạc

                        - Hoàn thiện giọng hát, phát triển kỹ thuật Thanh nhạc

                        - Học tập nghệ thuật biểu diễn” _{[4. Tr 9]}

1. Các thành tố xây dựng mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc tại trường Đại học VHNT Quân đội
   1. Phẩm chất đạo đức của người Nghệ sĩ - Chiến sĩ:

            Những yêu cầu việc hình thành và phát triển các phẩm chất nhân cách của một người Nghệ sĩ - Chiến sĩ (về cá nhân, xã hội, nghề nghiệp) phải phù hợp với sự phát triển của đời sống kinh tế xã hội và lao động nghề nghiệp chuyên môn, ý thức đạo đức, lối sống và các định hướng giá trị trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp.

1. Trình độ văn hóa: 

            Đối với các loại hình đào tạo nghệ thuật chuyên nghiệp kết hợp với đào tạo văn hóa như ở trường Đại học VHNT Quân đội hiện nay thì việc xác định rõ mục tiêu về trình độ văn hóa đối với toàn bộ học sinh trong Nhà trường là tối thiểu phải đạt chuẩn trung học phổ thông hoặc tương đương trung học phổ thông.

            Việc học sinh tốt nghiệp ra trường, trình độ chuyên môn và trình độ văn hoá là luôn đi đôi với chuyên môn. Đây cũng là một phần trong mục tiêu đào tạo của Khoa Thanh nhạc, đó là đào tạo đội ngũ các ca sĩ, những “trí thức nghệ thuật” tương lai.

1. Trình độ chuyên môn: 

            Xác định yêu cầu, chuẩn mực đạt tới về kiến thức khi tốt nghiệp, kỹ năng nghề nghiệp chuyên môn ở trình độ trung cấp. Xác định trình độ theo chuẩn nội dung, chương trình đào tạo với các yêu cầu về năng lực nghề nghiệp.

            Trên cơ sở coi trọng “Học tập đi đôi với Thực hành” cho học sinh. Ngoài chương trình đào tạo chính quy luôn được cập nhật những phương pháp, kiến thức chuyên ngành mới nhất, Khoa Thanh nhạc trường Đại học VHNT Quân đội luôn đề cao việc kết hợp đào tạo với các chương trình biểu diễn, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn cho học sinh ngay trong quá trình học tập tại Nhà trường.

1. Chất lượng đầu ra:

            Xác định các yêu cầu đạt được về trình độ tốt nghiệp Trung cấp, đủ điều kiện đáp ứng với lao động nghề nghiệp cùng với các chuẩn về giáo dục quốc phòng quy định chung cho bậc Trung cấp, loại hình đào tạo của Nhà trường.

            Trong những năm qua, Nhà trường đã kết hợp chặt chẽ và tăng cường quan hệ hợp tác giữa 3 bên (Các đoàn nghệ thuật - Học sinh - Nhà trường). Nhiều Đoàn nghệ thuật đã phối hợp và tư vấn với Khoa Thanh nhạc trong công tác xây dựng Khung chương trình đào tạo bậc Trung cấp Thanh nhạc để có một chất lượng đầu ra đạt kết quả cao và phù hợp nhất với tình hình thực tế hiện nay.

1. Thực trạng xây dựng mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc tại trường Đại học VHNT Quân đội.

Để đánh giá khách quan, đầy đủ thực trạng chất lượng đào tạo Trung cấp Thanh nhạc, chúng tôi đã tiến hành sử dụng các phương pháp tổng hợp, nghiên cứu của khoa học sư phạm và chuyên ngành Thanh nhạc. Trong đó chủ yếu là:

- Tiến hành phân tích, hệ thống hoá các tài liệu đánh giá về chất lượng mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc ở Khoa Thanh nhạc trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội trong giai đoạn mới.

- Tiến hành điều tra trên 2 nhóm đối tượng cơ bản

+ Nhóm đối tượng là các chuyên gia, giảng viên các Khoa chuyên ngành trong Nhà trường và đội ngũ cán bộ, giảng viên Khoa Thanh nhạc

+ Nhóm đối tượng là sinh viên đã qua đào tạo Trung cấp và đang học hệ Đại học tại Khoa Thanh nhạc

- Ngoài ra, còn có các phương pháp quan sát, trao đổi, tọa đàm, xin ý kiến chuyên gia xoay quanh các nội dung của đề tài.

 

1.2.1. Xác định mục tiêu đào tạo

- Ưu điểm:

Việc xác định mục tiêu đào tạo là vấn đề luôn được Ban giám hiệu, các cấp lãnh đạo ở các Khoa của trường Đại học VHNT Quân đôi quan tâm hàng đầu. Trong suốt lịch sử quá trình đào tạo Trung cấp Thanh nhạc, Khoa Thanh nhạc trường Đại học VHNT Quân đôi luôn xác định chính xác mục tiêu đào tạo trong từng thời kỳ, từng giai đoạn cụ thể, phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ và tình hình thực tiễn phát triển Quân đội, của đất nước.

• Hạn chế:

            Bên cạnh những điểm mạnh trong việc xác định mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc, chúng tôi còn nhận thấy vấn đề cụ thể hoá mô hình, mục tiêu đào tạo đó cho từng Khóa học vẫn còn có những hạn chế nhất định. Mặt khác, việc quán triệt mô hình, mục tiêu đào tạo trong xây dựng chương trình, nội dung, quy trình đào tạo cho từng lớp của mỗi giảng viên còn có biểu hiện chưa thật nhuần nhuyễn.

1. Vấn đề xây dựng, thực hiện chương trình, nội dung, quy trình, phương pháp đào tạo.

- Ưu điểm:

Việc xây dựng, hoàn thiện và thực hiện chương trình, nội dung và quy trình, phương pháp đào tạo trong những năm qua đã được Khoa Thanh Nhạc luôn chú trọng, đầu tư đúng mức ở tất cả các cấp. Trên cơ sở mô hình, mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc, Khoa Thanh Nhạc cũng đã nghiên cứu và cụ thể hoá toàn bộ những yêu cầu về xây dựng, thực hiện chương trình, nội dung, phương pháp đào tạo trong chương trình khung của Trung cấp Thanh nhạc.

• Hạn chế:

+ Chương trình, nội dung đào tạo Trung cấp Thanh nhạc

Hiện nay đào tạo Trung cấp Thanh nhạc ở Khoa Thanh Nhạc chưa có giáo trình chính thức. Tiến hành giảng dạy trên cơ sở một phần dựa vào giáo trình Trung cấp của HVANQGVN (phần ca khúc nước ngoài), ngoài ra một số tác phẩm mới được đưa vào giảng dạy chủ yếu do các giảng viên tự tìm tòi, không phải trong giáo trình chính thức đã được biên soạn.

+ Quy trình, phương pháp đào tạo Trung cấp Thanh nhạc

Bên cạnh những mặt tích cực trong đổi mới, hoàn thiện quy trình, phương pháp đào tạo thì xoay quanh vấn đề này vẫn còn có những bất cập. Cụ thể như:

- Việc duy trì, đảm bảo chất lượng cho từng khâu của quy trình đào tạo vẫn chưa được thực hiện triệt để, nghiêm túc và chất lượng còn thấp.

- Sự kết hợp giữa khâu các tuyển chọn, kiểm tra đánh giá, khảo sát thực tiễn và lấy ý kiến phản hồi để hoàn thiện quy trình đào tạo chưa nhuần nhuyễn.

- Mặc dù học sinh, sinh viên có điều kiện để rèn luyện trong thực tế biểu diễn và giúp cho uy tín của Nhà trường ngày càng tăng cao. Tuy nhiên, mặt khác vì nhiều chương trình biểu diễn có quy mô lớn, đòi hỏi thời gian luyện tập nhiều, làm ảnh hưởng đến sức khỏe cũng như thời gian học tập đặc biệt chuyên môn. Ngoài ra biểu diễn nhiều cũng tạo ra ở một số học sinh thái độ học tập chểnh mảng, thậm chí một số em sớm ngộ nhận về khả năng biểu diễn của mình. Do đó, việc hình thành các vấn đề về kỹ thuật cho học sinh bị nhiều hạn chế.

1. Chất lượng đội ngũ giáo viên

Như trên chúng tôi đã trình bày, đào tạo Trung cấp Thanh nhạc trong những năm gần đây ở Khoa Thanh nhạc trường Đại học VHNT Quân đội đã có những bước phát triển vượt bậc, đã tạo ra những đột phá tích cực đưa vị thế của nhà trường lên những tầm cao mới.

Đánh giá một cách tổng quát có thể thấy rằng, chất lượng của đội ngũ giảng viên ở Khoa Thanh nhạc hiện nay, đã tương đối đáp ứng được yêu cầu về mục tiêu đào tạo của Nhà trường. Điều này cũng đã thu được sự đánh giá đồng tình của lãnh đạo, giảng viên trong Nhà trường. Qua điều tra khảo sát lấy ý kiến của giảng viên và học sinh, sinh viên Nhà trường về chất lượng giảng dạy của đội ngũ giảng viên Khoa Thanh nhạc đã thu được kết quả khá cao với đánh giá ở mực độ rất khả quan.

Tuy vậy, bên cạnh những ưu điểm thì vẫn còn có những bất cập, biểu hiện tập trung trên một số vấn đề chính sau:

- Trình độ và cơ cấu của đội ngũ giảng viên chuyên ngành Thanh nhạc so với yêu cầu phát triển của nhà trường vẫn còn bất cập, còn thiếu cán bộ sư phạm giỏi, đầu đàn cũng như chưa có chuyên gia đầu ngành trên lĩnh vực chuyên môn.

Trong đội ngũ giảng viên Thanh nhạc có một số giảng viên đã làm công tác sư phạm thanh nhạc lâu năm có kiến thức và kinh nghiệm giảng dạy. Một số giảng viên trẻ bộc lộ khả năng biểu diễn tốt, nhưng kiến thức về sư phạm thanh nhạc còn non kém, bản thân họ cũng không kiên tâm trong nghiên cứu, tìm hiểu để nâng cao trình độ về những vấn đề khá phức tạp này. Một số giảng viên cộng tác khi lên lớp ít đi sâu vào giảng dạy kỹ thuật cơ bản mà chủ yếu chỉ truyền đạt cho những học sinh những bài hát đã trở thành những “bài tủ” của mình, có thể nói đó là học những bài hát chứ chưa phải là học Thanh nhạc. Điểm đặc biệt ở bậc Trung cấp yêu cầu học kỹ thuật cơ bản là quan trọng bậc nhất. Hiện nay Khoa thanh nhạc và Nhà trường chưa tổ chức được những đợt tập huấn về sư phạm thanh nhạc, để từng bước khắc phục tình trạng các giảng viên của khoa còn non kém về sư phạm thanh nhạc.

- Độ trải nghiệm trong thực tiễn hoạt động sư phạm, sự phát triển về tài nghệ chuyên môn của giảng viên còn hạn chế. Còn có tư tưởng ngại đổi mới phương pháp dạy học và sử dụng các phương tiện thiết bị hiện đại trong dạy học. Đội ngũ giảng viên chưa thật sự đáp ứng yêu cầu chuyển đổi phương pháp giảng dạy theo hướng dạy cách học, cách xử lý các tình huống trong chuyên ngành biểu diễn Thanh nhạc.

1.2.4. Chất lượng học sinh Trung cấp Thanh nhạc

- Chất lượng đầu vào

Đối với công tác tuyển sinh thì việc xác định năng khiếu là vấn đề quan trọng hàng đầu, cùng với các yếu tố về khả năng nhận biết và cảm nhận âm nhạc. Tuy nhiên, xét về yêu cầu chuyên môn thì chất lượng ngay từ khâu tuyển sinh đầu vào cũng đã gặp nhiều khó khăn, do bởi là thi tuyển Thanh nhạc nên chủ yếu là giọng hát, vì vậy ngoài chất giọng bản năng ra các học sinh thi đỗ vào Trung cấp Thanh nhạc hầu như không có kiến thức về âm nhạc, thậm chí có thí sinh chưa bao giờ được tiếp xúc với âm nhạc. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến một số hạn chế khi tiếp thu các kiến thức các môn bổ trợ cần thiết ảnh hưởng đến sự học tập của học sinh.

- Chất lượng học tập của học sinh trong quá trình đào tạo

Phát triển tính chuyên nghiệp của giọng hát ở những người mới học hát được giả định ở bốn điều kiện cơ bản: những phẩm chất của giọng, có tai nhạc và tiết tấu, có nhạc cảm, tính nghệ sĩ, có tri giác học tập kỹ thuật hát, tình trạng sức khỏe của thanh đới và của toàn cơ thể tốt. Cả quá trình học bốn năm trung cấp và thậm chí ở cả những năm học đại học, đó là nhiệm vụ luyện tập, hoàn thiện giọng hát bao gồm những vấn đề quan trọng: âm sắc, âm vực, âm lượng, tính chất bay của âm thanh, thính giác thanh nhạc và những cảm giác của các cơ. Những kỹ thuật hát cơ bản như: ataca âm thanh (ataca cứng, ataca mềm), hơi thở, cộng minh, phân câu, sắc thái tinh tế, phát âm...

Những năm gần đây, với việc đẩy mạnh đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động nhận thức của người học, gắn với thực hành nghề nghiệp… của trường Đại học VHNT Quân đội, chất lượng học tập của học sinh Trung cấp Thanh nhạc cũng đã có những chuyển biến tích cực. Học sinh đã tích cực, chủ động hơn trong học tập; các em cũng đã dần hình thành phương pháp tự học và đi vào ổn định. Các thao tác đọc, ghi, phân tích, lập luận, tìm hiểu, xử lý các tài liệu tham khảo có chuyển biến mạnh mẽ hơn, việc ôn tập nắm thực chất vấn đề đã dần dần đi vào nề nếp. Tỷ lệ học sinh đạt khá, giỏi hàng năm và tốt nghiệp ra trường tăng lên. Khả năng hoàn thành nhiệm vụ sau tốt nghiệp cũng được tăng lên đáng kể.

1. Vấn đề xây dựng cơ sở vật chất đảm bảo cho mục tiêu đào Trung cấp Thanh nhạc

- Khoa Thanh nhạc đã chủ động xây dựng, biên soạn hệ thống giáo trình dùng trong nội bộ nhằm khắc phục một bước tình trạng thiếu giáo trình hoặc giáo trình đã lạc hậu. Riêng Trung cấp Thanh nhạc với chức năng trang bị những kiến thức, kỹ thuật - kỹ năng cơ bản đã đầu tư mua thêm nhiều tài liệu tham khảo, tổ chức tốt việc khai thác các nguồn tài liệu từ nghiên cứu về âm nhạc các dân gian và nhạc nhẹ để phục vụ cho giảng dạy, học tập.

- Nhà trường đã từng bước xây dựng mới và nâng cấp hệ thống giảng đường, phòng học chuyên ngành và các phương tiện, kỹ thuật đồ dùng dạy học, khuyến khích các giảng viên nghiên cứu, sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại, tăng cường sử dụng các phương tiện dạy học trực quan, tránh hiện tượng dạy và học “chay”. Chính nhờ có sự chuyển biến tích cực trong việc đảm bảo cơ sở vật chất cho mục tiêu đào tạo và chất lượng dạy và học Thanh nhạc ở Khoa Thanh nhạc đã được giữ vững và ngày càng nâng lên.

Tuy vậy, đánh giá một cách khách quan thì vẫn bộc lộ một số hạn chế như việc xây dựng giáo trình cụ thể cho Trung cấp thanh nhạc đến nay vẫn còn chưa được quan tâm và triển khai. Các tài liệu bảo đảm cho sinh viên học tập nghiên cứu vẫn còn thiếu.

1. Nguyên nhân của thực trạng:

Xét về ưu điểm:

            Mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc ở Khoa Thanh nhạc trường Đại học VHNT Quân đội trong thời gian qua đã được bảo đảm tương đối tốt, đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển hệ thống các trường VHNT.

Xét về hạn chế

Bắt nguồn từ 2 nguyên nhân chính sau:

• Về mặt khách quan: đó là sự tác động của cơ chế, chính sách cho việc xây dựng và phát triển mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc. Mặt khác, sự đầu tư cơ sở vật chất, tài liệu, phương pháp giảng dạy cho Trung cấp Thanh nhạc vẫn còn nhiều khó khăn.
• Về mặt chủ quan: Chưa thật sự có một đề án được hoạch định trên những luận cứ khoa học để xây dựng mục tiêu cho toàn bộ qua trình đào tạo Trung cấp Thanh nhạc. Chương trình giảng dạy Thanh nhạc, mới chỉ áp dụng theo khung chương trình cũ của Nhạc viện Hà Nội mà chưa có giáo trình Trung cấp Thanh nhạc riêng phù hợp với đối tượng học sinh của Nhà trường.

Tiểu kết chương 1

            Trong chương 1 của luận văn chúng tôi đã nêu lên một số vấn đề cấp thiết trong đào trung cấp thanh nhạc của trường ĐH VHNTQĐ. Thực ra đây không hoàn toàn là những vấn đề riêng của bậc học trung cấp của trường Quân đội, mà cũng là vấn đề của nhiều trường đào tạo thanh nhạc bậc trung cấp hiện nay. Việc xác định rõ mục tiêu đào tạo ở bậc trung cấp, đó là giai đoạn đào tạo cơ bản trang bị cho học sinh những kiến thức âm nhạc, những thói quen cơ bản trong ca hát để có thể chuyển tiếp lên bậc đại học. Nếu quá hy vọng vào trình độ trung cấp đã có thể ra làm nghề, trở thành những nghệ sĩ trong tương lai thì sẽ khó tránh khỏi những sai lầm trong đào tạo và sử dụng.

 

CHƯƠNG 2

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG

ĐÀO TẠO TRUNG CẤP THANH NHẠC

2.1.Thực chất của vấn đề nâng cao chất lượng đào tạo.

            Ở trường ĐH VHNTQĐ trong những năm gần đây có hiện tượng “bùng nổ” về quy mô đào tạo. Riêng khoa Thanh nhạc hàng năm số học sinh trung cấp thanh nhạc trúng tuyển vào trường lên quá lớn, có một số học sinh thi trượt hệ trung cấp ở các cơ sở đào tạo khác, nhưng khi đến ĐH VHNTQĐ thi lại trúng tuyển, đến mức có người nói: “Cứ thi là đỗ”. Hiện tượng đó là có thật và nó đang là vấn đề nan giải của nhà trường, của khoa thanh nhạc. Tôi được biết thời gian qua giảng viên Hồ Thị Hoàng Hà qua luận văn tốt nghiệp cao học đã đề xuất một loạt vấn đề về đổi mới, nâng cao chất lượng đào tạo, có thể kể ra đây một số công việc sau:

            Đổi mới dạy học chuyên ngành thanh nhạc trong đó bao gồm:

            - Đổi mới nội dung dạy học thanh nhạc

            - Đổi mới nội dung của hoạt động giảng dạy

            - Đổi mới phương thức, hoạt động của học viên-sinh viên

            - Đổi mới phương pháp dạy học thanh nhạc

            - Đổi mới phương tiện dạy học thanh nhạc

            - Nâng cao chất lượng dạy học chuyên ngành thanh nhạc

            - Đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học thanh nhạc hệ trung cấp chuyên nghiệp – trường ĐH VHNTQĐ

            - Nâng cao chất lượng đầu vào

            Qua đó chúng tôi xin mạnh dạn nêu ra đây một số vấn đề mà chúng tôi cho rằng đó là những mục tiêu mấu chốt trong công tác nâng cao chất lượng đào tạo cần quan tâm của trường ĐH VHNTQĐ trong thời gian tới, cần phải thực hiện định hướng sau đây:

            - Có đội ngũ giảng viên tương xứng, với trình độ kiến thức sư phạm theo yêu cầu giảng dạy.

            - Có giáo trình phù hợp, khoa học, đáp ứng với những yêu cầu đào tạo và cả những đặc thù của nhà trường

            2.2. Một số giải pháp cơ bản cho mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc ở trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội giai đoạn mới

2.2.1. Xác định đúng mục tiêu cho mô hình đào tạo TC Thanh nhạc.

2.2.1.1. Xây dựng tiêu chí cho mô hình đào tạo phù hợp mục tiêu.

Chúng tôi xin đề xuất một số tiêu chí yêu cầu cho giải pháp sau:

• Mục tiêu đào tạo ở Khoa Thanh nhạc trường Đại học VHNT Quân đội là kiểu nhân cách của người nghệ sĩ - chiến sĩ mà xã hội và đất nước yêu cầu, được mô hình hoá bằng những tiêu chí xác định về phẩm chất, năng lực cần phải có của người ca sĩ với phương châm: “đào tạo những thứ mà xã hội cần”.
• Xét về hình thức, trong mục tiêu đào tạo, bằng ý chí chủ quan của chủ thể đào tạo GV cần giúp người học biểu đạt rõ nét ở nguyện vọng. Xét về nội dung, chủ thể đào tạo đó là Khoa Thanh nhạc trường Đại học VHNT Quân đội và đối tượng sử dụng là các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp ở cả trong và ngoài Quân đội, mục tiêu đào tạo của Khoa Thanh nhạc trường Đại học VHNT Quân đội đã phản ánh những đòi hỏi khách quan trước yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo ca sĩ cho các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp hiện nay.
• Việc xác định đúng mục tiêu đào tạo Thanh nhạc là khuôn thước chuẩn xác để dựa vào đó các lực lượng tham gia quá trình đào tạo VHNT Quân đội phấn đấu đạt tới. Nếu mục tiêu được xác định chính xác, cụ thể, rõ ràng bao nhiêu thì quá trình đào tạo đó đạt đến sự tự giác bấy nhiêu, ý đồ về kết quả đạt được về cơ bản sẽ như mong muốn. Ngược lại, xác định sai mục tiêu đào tạo, hay xác định không chuẩn xác, cả hai thái cực đó đều dẫn đến sai lầm, gây hậu quả đáng tiếc.
• Đổi mới nâng cao chất lượng đầu vào Trung cấp Thanh nhạc.

            Chúng tôi xin đưa ra một số kiến nghị định hướng cho giải pháp như sau:

• Nên tổ chức và làm thật kỹ từ khâu sơ tuyển, kiên quyết thải loại những người không đủ tiêu chuẩn. Sau đó, lập kế hoạch mở các lớp dự khoá để bồi dưỡng nguồn dự định tuyển cho năm sau. Phải có một chương trình xác định, đánh giá và phân loại đối tượng thi tuyển thì mới chính xác. Không bỏ sót, bỏ rơi những tài năng do chưa được ôn tập.
• Khoa Thanh nhạc cần đặt yêu cầu cao về chất lượng đầu ra. Trước mắt, để có điều kiện tăng chất lượng, hiệu quả đào tạo sư phạm thanh nhạc, thực hiện phương châm “thà ít mà tốt”. Cần có biện pháp khắc phục tình trạng chạy theo số lượng, kiên quyết thải loại các đối tượng học lực yếu và trung bình yếu.
• Tiêu chuẩn hoá các tiêu chí bắt buộc về mặt năng khiếu, thể trạng đối với các thí sinh thi vào Khoa Thanh nhạc.
• Làm tốt công tác sàng lọc không chỉ trong tuyển chọn khâu đầu vào mà đồng thời tiến hành phân loại, tuyển lựa ngay trong quá trình đào tạo và rèn luyện của sinh viên. Kiên quyết thải loại hoặc trả về địa phương đối với những sinh viên không đạt tiêu chuẩn trong quá trình đào tạo.
• Tổ chức tuyển sinh, thi và chấm thi đầu vào thật chặt chẽ, nghiêm túc, đúng quy chế. Có chính sách phù hợp, hấp dẫn để thu hút các thí sinh.

            2.2.2. Tập trung biện soạn chương trình, giáo trình, nội dung giảng dạy bậc Trung cấp Thanh nhạc.

2.2.2.1. Biên tập, bổ sung giáo trình Trung cấp Thanh nhạc.

Tập trung biên soạn giáo trình trung cấp thanh nhạc, biên soạn giáo trình chính quy là công tác quan trọng bậc nhất của một nhà trường đào tạo âm nhạc đã đào tạo từ trung cấp đến đại học. Ở trường ĐH VHNTQĐ, tình trạng chưa có giáo trình chính thức đã kéo dài trong mấy chục năm qua. Trong khi những định hướng đào tạo của nhà trường rất cơ bản và có những đặc thù riêng cho từng cấp học, vậy mà vấn đề quan trọng là giáo trình để giảng dạy vẫn còn ở tình trạng chắp vá, thậm chí gần như thả nổi, đó là hiện trạng không chuyên nghiệp trong điều hành công tác đào tạo.            Trong giáo trình trung cấp chính quy, tôi tìm hiểu gồm có mấy phần sau đây:

            - Phần các bài vocalise bài (luyện thanh) bắt buộc học của từng năm thì phải biên soạn cụ thể rõ ràng, với nhiều tác giả khác nhau, không chỉ duy nhất có một tác giả Concone

            - Phần các ca khúc, aria tiền cổ điển

            Giai đoạn đầu mới học hát không thể bỏ qua thể loại âm nhạc Tiền cổ điển. Những romance và aria này rất có tác dụng phát triển giọng hát và kỹ thuật hát. Khi lựa chọn chương trình, phải đi từ khả năng của giọng hát và âm nhạc của từng cá nhân và lứa tuổi của học sinh, thầy ,cô giáo phải tính toán những thông số về kỹ thuật thanh nhạc như: âm vực của giọng hát âm vực của tác phẩm (Tessitura), những đặc thù của tuyến giai điệu và nhiệm vụ biểu diễn: hình tượng âm nhạc, lời thơ, tất cả những vấn đề quan trọng đó nhằm phát triển những tiếp nhận nghệ thuật nhậy cảm nhất.

            - Phần ca khúc cách mạng và ca khúc Việt Nam mới sáng tác.

            Có thể tham khảo giáo trình trung cấp của HVANQGVN, bổ xung thêm những sáng tác mới, những sáng tác hay của các tác giả như: Đặng Hữu Phúc, Trần Mạnh Hùng, Đức Trịnh, An Thuyên… Những sáng tác mới này cần quan tâm đến nội dung của tác phẩm và những nét độc đáo về âm nhạc. 

            - Phần dân ca Việt Nam.

            Dân ca là tiết mục thi bắt buộc của giáo trình trung cấp. Tuy nhiên, ở tất các cơ sở đào tạo thì phần hát dân ca là phần yêu kém. Học sinh, sinh viên chủ yếu hát đối phó, chọn một số bài dân ca quan họ quen biết, dễ hát, ít có sự tìm tòi, ít sáng tạo những bài dân ca độc đáo của nhiều vùng miền, của nhiều dân tộc khác nhau. Hiện trạng này cần phải có biện pháp nghiêm khắc để khắc phục,  nếu không, đây sẽ là phần yếu kém nhất trong việc thực hiện chương trình thi các năm học          

            Tóm lại để nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện, vấn đề biên soạn giáo trình không thể coi nhẹ, không thể xem thường, kéo dài mãi tình trạng không chuyên nghiệp trong vấn đề này, chúng tôi rất mong đợi nhà trường cần phải đổi mới tư duy về vấn đề giáo trình một cách triệt để, một cách nhanh chóng, có như vậy mới mong phát triển tốt những bậc đào tạo cao hơn.

            2.2.2.2. Nâng cao trình độ, kiến thức về phương pháp sư phạm thanh nhạc, phương pháp giảng dạy thanh nhạc cho các giảng viên trẻ.

Điều quan trọng hàng đầu cần đặt ra trong công tác nâng cao chất lượng đó là phải tiến hành nâng cao kiến thức sư phạm của đội ngũ GV của khoa Thanh nhạc nói chung, trong đó tập trung vào đội ngũ GV trẻ.

Hiện nay số lượng học sinh đang học quá đông, một biện pháp hữu hiệu nhất là trong những năm tới phải điều chỉnh lại số lượng để từng bước phù hợp với số lượng giảng viên dạy trung cấp. Những thầy cô giáo sẽ được rà soát lại chất lượng giảng dạy, tránh tình trạng mời ồ ạt, mời theo cảm tính như hiện nay. Khoa thanh nhạc phải tiến hành quản lý giảng dạy, quản lý giáo trình giảng dạy của tất cả các thầy cô, có điều gì không phù hợp phải tế nhị chấn chỉnh ngay. Bên cạnh đó Khoa cần có biện pháp tăng cường, bổ xung thầy cô vào đội ngũ giảng viên cơ hữu.

            2.3. Nhân tố chính tác động đến giải pháp cho mục tiêu đào tạo Trung cấp Thanh nhạc ở trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội trong giai đoạn mới.

Vấn đề điều chỉnh những “sai lệch” của học viên là vấn đề cần phải được quan tâm hàng đầu, bởi điều đó đã góp phần không nhỏ cho công tác đào tạo, phát triển chuyên môn cho học viên. Chúng tôi xin đề cập một số định hướng giải pháp mà GV cần chỉnh sửa cho học viên, tránh tình trạng các em bị mắc những “tật” trong Thanh nhạc nhằm đáp ứng cho sự phát triển và nhiệm vụ đào tạo ca sĩ chuyên nghiệp

Chúng tôi xin nêu một số điểm như sau:

- Khi nhận những học sinh mới không nên vội vàng trao cho học sinh những bài học ngay, mà các thầy, cô giáo phải một lần nữa tiến hành kiểm tra, nghe kỹ lại giọng hát của học sinh mình. Phải thẩm định lại để nhận biết thêm những tố chất của của giọng hát của học sinh, bởi nhiều thầy cô không ở trong hội đồng tuyển sinh, chỉ tiếp nhận những kết quả của hội đồng mà thôi.

• Phải nghe học sinh hát những bài hát quen thuộc, thử giọng để biết âm vực của giọng, âm sắc của giọng, tai nghe, mức độ nhậy cảm với âm nhạc, khả năng biểu hiện… cần quan sát tới cả những biểu hiện bề ngoài như: cách hít hơi, cách vận dụng hơi, tư thế cơ thể, tư thế đầu, khẩu hình…
• Phải phân tích giải thích cho học sinh bằng lý thuyết rằng, những nguyên nhân của sai lệch, khiếm khuyết đó là những gì, sai lệch đó do nguyên nhân chủ quan nào.
• Nếu trong một học sinh không chỉ mắc một sai lệch mà nhiều hơn thế, thì thầy, cô giáo nên chọn sai lệch nào có tác động không tốt đến giọng hát nhiều nhất để tập trung sửa chữa trước.

- Sai lệch cứng hàm, chìa hàm ra phía trước.

     Đây là sai lệch khá phổ biến, đăc biệt ở các giọng nam cao. Khi hát hàm dưới căng cứng, hàm dưới chìa ra phía trước, khẩu hình không mở rộng thoải mái mềm mại. GV cần cho hoc viên luyện theo bài tập non legato bắt đầu bằng một nốt trên các nguyên âm khác nhau, từ âm khu trung của giọng. Âm thanh hát nhẹ nhàng, không tăng cường âm lượng, sao cho âm thanh tuôn trào, cố gắng cảm giác vị trí cao của âm thanh, hít hơi thở tương đối sâu và giữ hơi thở đều đặn đến hết câu hát.

Ví dụ 1: Bài tập luyện thanh với các nguyên âm để giữ vị trí cao độ và hơi thở.

            Bài tập luyện thanh này có thể áp dụng cho nhiều giọng, đối với các giọng trung, giọng trầm hạ thấp bài tập xuống một quãng ba.

            Cũng với yêu cầu như trên, bài tập 2, hát non legato trên các âm: mi, mi – ma, ma, ma từng câu cử động hàm dưới mềm mại, hơi thở sâu nén đều.

Một trong những nguyên nhân của sai lệch cứng hàm dưới là do hát với hơi thở nông, không nén được hơi thở. Cho nên để khắc phục sai lệch này phải luyện tập hít hơi thở sâu và ghìm hơi thở đều đặn, tuyệt đối không được hát với hơi thở nông.

• Tư thế và hoạt động của hàm ếch.

- Sai lệch hát giọng cổ.

            - Sai lệch hát giọng mũi.

Khiếm khuyết về tư duy trong xử lý tác phẩm.

Đây là khiếm khuyết sinh ra do những sai sót cả về mặt kỹ thuật và cả mặt nghệ thuật, gồm những nguyên nhân sau đây: Nguyên nhân về mặt kỹ thuật. Học sinh mắc phải khiếm khuyết này đa số giọng hát tương đối yếu, sức khỏe yếu, chủ yếu là các giọng nữ cao.

2.4. Thực nghiệm sư phạm.

            Tôi muốn thực hiện một phần nhỏ của phương pháp dậy thanh nhạc của lớp thanh nhac nhạc viện Milan ở trong lớp của mình. Đây là lớp học kết hợp giữa tập thể và cá nhân.

Sau một học kỳ, cách dạy mà tôi áp dụng đã có hiệu quả một cách rõ rệt. So với trước kia, 90% các em học sinh đã sửa được các tật về tư thế hát cũng như mở khẩu hình. 10% còn lại là các em ít lên lớp và không thường xuyên luyện tập nên vẫn mắc phải các khiếm khuyết như cứng hàm, hơi thở kém...

Tiểu kết chương 2

            Trong chương 2 chúng tôi tập trung vào một số những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo thanh nhạc hệ trung cấp. Nhà trường cần phấn đấu tập trung vào hai vấn đề cơ bản sau:

            - Phải có đội ngũ giảng viên tương xứng với trình độ, kiến thức sư phạm theo yêu cầu giảng dậy.

            - Phải có giáo trình phù hợp, khoa học đáp ứng yêu cầu đào tạo và cả yêu cầu đặc thù của nhà trường đề ra.

Muốn thực hiện được những vấn đề nêu trên, nhà trường cần phải quyết tâm thực hiện nâng cao trình độ chuyên môn với trình độ sư phạm thanh nhạc cho đội ngũ giảng viên trẻ, để từng bước khắc phục hiện tượng mời quá nhiều công tác viên như hiện nay gây ra tình trạng không quản lý được chất lượng đào tạo.

            Tập trung biên soạn giáo trình thanh nhạc trung cấp, trong quá trình biên soạn giáo trình cần nêu ra được những yêu cầu về tác phẩm cơ bản trong đào tạo trung cấp như tác phẩm tiền cổ điển, ca khúc cách mạng, ca khúc mới và dân ca.

            Khoa thanh nhạc và từng lớp học phải xác định được những sai lệch, những khiếm khuyết của các học sinh mới vào học và đưa ra những biện pháp thích hợp để sửa chữa kịp thời.

            Trong chương 2 chúng tôi đề xuất thử nghiệm cách xắp xếp lớp học phối hợp tập thể và cá nhân, lớp thể nghiệm này đã có kết quả tốt, chúng tôi sẽ đề nghị nhà trường cho thể nghiệm, nhân rộng mô hình này trong một số lớp dậy trung cấp thanh nhạc. Chúng tôi cho rằng đây là mô hình ban đầu có thể khó thực hiện, nhưng nếu quyết tâm làm tất yếu sẽ mang lại những kết quả mong muốn.